De belangrijkste feiten en fabels over teken op een rij, volgens een huisarts

Teken zijn parasieten die vooral in de warmere maanden van het jaar in het bos rondwaren, op zoek naar bloed. Zonder paniek te willen zaaien, is waakzaamheid geboden. Een beet van een teek hoeft geen gevaar op te leveren, mits je hem er maar goed én op tijd uithaalt.

Zodra het voorjaar aanbreekt, de temperaturen oplopen en we met z’n allen vaker naar buiten gaan, neemt ook de alertheid ten opzichte van teken toe. Al was het maar omdat we weten dat een tekenbeet – indien niet op tijd verwijderd – tot o.a. de ziekte van Lyme kan leiden.

Daarnaast bestaan er onduidelijkheden over de parasiet en hoe je een beet kunt voorkomen (lastig), een tekenbeet moet verwijderen (niet lastig) en wat precies symptomen van de ziekte van Lyme zijn. Daarom raadpleegde Famme de expertise van het Ministerie van Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en huisarts Darya Sprecher, verbonden aan de Medi-Mere praktijk in Almere om een aantal feiten over teken op een rij te zetten.

Fabel: Teken dragen zelf de ziekte van Lyme bij zich

Niet waar: teken kunnen de Borrelia bacterie dragen, en dat is de bacterie die tot de ziekte van Lyme kan leiden.

Fabel: Elke teek draagt die Borrelia bacterie

Eveneens niet waar, in Nederland gaat het naar schatting om ‘slechts’ 15-20 procent van de teken die de bacterie bij zich dragen. Zij krijgen de bacterie op hun beurt van hun gastheer: een heel scala aan wilde dieren variërend van kleine knaagdieren (egels), vogels tot grotere zoogdieren zoals vee. Daarbij is belangrijk te vermelden dat er verschillen zijn als het gaat om waar besmette teken leven: op de ene plaats is de helft van de teken besmet, op de andere helft bijna geen’ (bron: Tekenradar – alwaar je ook een ‘tekenkaart’ van Nederland vindt).

Feit: Een beet van een besmette teek leidt niet automatisch tot de ziekte van Lyme

Het risico op besmetting ontstaat pas als de beet van deze met de bacterie besmette teek niet op tijd en/of niet goed verwijderd wordt. De bacterie heeft namelijk tijd nodig om zich van de darm richting speekselklieren te verplaatsen. Daarom is de kans op besmetting indien de teek binnen 24 uur verwijderd wordt, zeer gering.

Feit: Snel handelen is het belangrijkste

Als je de teek binnen (maximaal) 20-24 uur verwijdert, is er niks aan de hand. Het wordt pas riskant als een teek langer dan dat in de huid blijft zitten.

Fabel: Teken hebben een voorkeur voor warmbloedige mensen met een bepaalde lichaamsgeur

Helaas, teken zijn niet zo selectief: ze hebben geen enkele voorkeur, zolang het maar een mens of dier is – daar waar bloed te halen valt.

Fabel: Teken zijn er alleen op echt warme dagen

Ook dat is niet waar, teken komen al tevoorschijn bij temperaturen vanaf ongeveer 8 graden. Kortom: vanaf de lente tot ongeveer het najaar (maart tot en met november) moet je op je hoede zijn. De verwarring zit hem in het gegeven dat we op echt warme dagen allemaal een stuk bloter gekleed gaan, waardoor op die dagen de teken naar hartelust kunnen toeslaan.

Feit: Teken leven alleen buitenshuis

Met name in bossen, duinen en andere plekken waar groen en hoger gras/struikgewassen is – zo vanaf 15 centimeter hoogte, maar ze leven ook op de grond, tussen bladeren. Teken worden overal in Nederland gevonden, voornamelijk in bossen, maar ook in duinen, heide, parken en tuinen. Vereiste omstandigheden zijn de aanwezigheid van gastheren en een rijke laag bladstrooisel, hoog gras of mos op de bodem.

Fabel: Teken zitten in bomen

Teken moeten een gastheer hebben in de vorm van een vogel, vee of knaagdieren. Een boom kan geen gastheer zijn, daar halen ze geen bloed uit.

Feit: Kleding is een manier om tekenbeten te weren

Tja, knappe jongen die bij temperaturen van 25+ graden met lange broeken en shirts naar buiten gaat. Bovendien kan een teek zich ook aan een kaplaars vastbijten en vanaf daar zelf naar boven lopen, op zoek naar blote huid. Ze moeten zich hoe dan ook ergens aan of in kunnen vastgrijpen.

Feit: Teken kunnen overal op het lichaam zitten

Teken bijten zich overal op het lichaam vast, maar hebben een voorkeur voor warme plekjes. Daarom is het bij het controleren goed om extra goed in huidplooien, onder de oksels, in liezen, onder de borst, rond de geslachtsdelen, tussen de tenen en achter de oren te checken.

Feit: Als besmetting met de Borrelia bacterie opgetreden heeft, verschijnt binnen enkele weken een rode kring rondom de plek van de beet

Wanneer er sprake is van besmetting met de bacterie, wordt enkele dagen tot max twee weken na de beet zogeheten erythema migrans (EM) zichtbaar. EM toont zich als een rode kring rondom de plek van de tekenbeet. Helaas moet hier eigenijk ook ‘fabel’ staan, want in sommige gevallen krijgen mensen die wél besmet zijn, geen EM. Verwar deze EM vooral niet met ‘gewone’ roodheid, dat is normaal direct na een beet: er heeft feitelijk een vreemd lichaam in je huid gezeten, net als bij een splinter. EM is duidelijk te herkennen aan een grote rode ring op de huid met juist bleke huid in het midden, die bovendien groeit (tip: maak elke dag een foto of meet de ring op).

Op LymeNet zie je enkele foto’s van hoe erythema migrans eruitziet.

Hoe herken je een tekenbeet?

Een tekenbeet is op zich vrij gemakkelijk te herkennen als een duidelijk zwart puntje op de huid, alsof het een maanzaadpitje is. Hij is ongeveer 1-5 millimeter groot, en soms is de huid rondom de insteekopening wat rood. Vrijwel altijd zie je de pootjes – teken hebben 8 pootjes – zitten.

Paniek is niet nodig, elke dag controleren wél

Volgens huisarts Darya is het niet nodig om de hele dag zenuwachtig je kind te controleren op eventuele beten, maar is het verstandiger om dit elke dag op een vast tijdstip te doen. Het meest logische is uiteraard na het douchen. Zolang je het elke dag op hetzelfde tijdstip doet, weet je dat een teek nooit die grens van 24 uur – vastgesteld door het RIVM – overschrijdt. Op die manier ben je er zeker van dat je de beet dus altijd op tijd verwijderd hebt.

Hoe verwijder je de tekenbeet op de juiste manier?

Er zijn verschillende aanbieders van speciale teken-pincetten, net als dat er verschillende theorieën zijn over de juiste draaitechniek. Die zijn inmiddels allemaal verworpen en weten we dat een gewone, puntige pincet ook prima is om de teek goed uit de huid te trekken. Linksom of rechtsom draaien maakt niet uit; het belangrijkste is dat je de teek zo dicht mogelijk op de huid vastpakt. Klem het pincet vast bij de kop en zorg dat je het hele lijfje eruit trekt.

Pootje achtergebleven in de huid? Geen paniek!

Ouders raken vaak in paniek als er een pootje achterblijft in de huid. Dat is vervelend, maar geen drama: pootjes bevatten niet de gevreesde Borrelia bacterie en vallen bovendien na verloop van tijd vanzelf uit de huid.

Wat moet je absoluut niet doen?

Voordat je de teek eruit haalt, de huid ontsmetten met alcohol of zeep. Daar kan de teek misselijk van worden, waardoor hij moet niezen of zijn maaginhoud uitspuugt, en laat daar nou net de Borrelia-bacterie zitten. Met andere woorden: daarmee vergroot je de kans op overdracht van de bacterie enorm. Ontsmet pas nadat je de teek eruit gehaald hebt de huid met alcohol of betadine.

Bekijk ook het duidelijke filmpje van het RIVM over teken: ‘Zie je een teek? Pak ‘m beet!’

Wat moet je absoluut wél doen?

Nadat je een teek verwijderd hebt, de datum van de beet in je agenda noteren en die plek de eerste twee weken erna goed in de gaten houden. Doe dit tot drie maanden na de beet.

Wanneer ga je naar de huisarts?

Dat is lastig te zeggen, maar bij twijfel is een bezoek aan de huisarts nooit een slecht idee. Nogmaals: gewone roodheid die direct na het verwijderen 1-2 dagen aanhoudt is normaal. Het wordt echter een ander verhaal als de huid genezen is, maar er enkele dagen later wederom roodheid optreedt.

Feiten en fabels over waterpokken