Als je kind niet veilig gehecht is

Esther Groenewegen is al meer dan 10 jaar expert op het gebied van hechtingsproblematiek bij kinderen, pubers en jongvolwassenen. Uiteindelijk komt het volgens haar neer op het opnieuw afstemmen van breinen die té gestresst zijn geraakt. En het beter bekend maken van onveilige hechting zodat de samenleving meer empathie gaan krijgen voor deze kinderen en hun ouders.

Veilig gehecht raken gaat niet altijd vanzelf

“Veel mensen reageren op het gedrag van een kind, maar zien niet de behoefte achter dat gedrag,” vertelt Esther aan de telefoon. “En dan gaat het mis.” Kinderen met een hechtingsstoornis kunnen namelijk zeer moeilijk gedrag vertonen, vertelt Esther in haar boek ‘Als hechten niet vanzelf gaat’. Ze zijn bijvoorbeeld constant de grenzen aan het testen. “En soms laten ze een uiting zien van een strijd waar ze zelf al heel lang in zitten. Van zich constant onbegrepen en onveilig voelen. Wij straffen hen dan voor hun gedrag, maar dat is niet wat een kind nodig heeft. Er is een omdenkproces nodig in onszelf als opvoeders. Waarin we zien dat het niet persoonlijk is, maar dat het kind zegt: ik heb jouw hulp nodig. En dan de juiste woorden en benadering vinden voor het gedrag.”

Kun je een voorbeeld geven?

“Bijvoorbeeld een jongetje van 7 dat ik begeleid. Zijn pleegouders willen vol voor het jongetje gaan, maar het jochie heeft elke dag woedeaanvallen. Wat doen de leerkrachten? Ze gaan met 3 of 4 leerkrachten bovenop hem zitten. Dat vergroot zijn stress veel meer dan het vermindert. Wat hij doet, die woede is een uiting van enorme stress en onveiligheid en zijn hechting die niet goed ontwikkeld is. Zijn verdedigingsmechanisme neemt het over. De reactie werkt totaal averechts.”

Wat is er bij dit jongetje mis gegaan waarschijnlijk?

“Als baby, of in de eerste 1000 dagen van je leven, is de neuroplasticiteit van het brein nog het hoogst. Kinderen maken zich in die tijd allemaal kernovertuigingen eigen. Bij onveiligheid is dat: “Ik doe er niet toe, ik ben niet belangrijk, de wereld zit niet op mij te wachten, de wereld is niet veilig. Als ouder of leerkracht denk je dan: als ik maar genoeg liefde toon en geduld heb, dan komt het goed. Maar het kind kijkt door een vervuild filter naar de buitenwereld en heeft zo een verstoorde weergave van de wereld. Dat is onveilige hechting.”

Hoe ontstaat dat?

“Het kan ontstaan na een extreem trauma, maar dat hoeft niet. Het kan ook medisch handelen zijn na de geboorte, een postnatale depressie bij moeder, armoede en daardoor een constante overlevingsstand van de ouders. Dat breng je als ouders over op je kind.  Je kunt als ouder je kind niet helpen, reguleren, om tot rust te komen, als je zelf niet rustig bent.”

Er zijn op dit moment veel diagnoses. Hoe weet je nu of je kind in plaats van ADHD of autisme een hechtingsstoornis heeft?

“Als je als ouders te maken krijgt met lastig gedrag, ga je zoeken: het hangt soms af van waar je woont of wie je op je pad krijgt, welk label je krijgt. Ik moet eerlijk zeggen: ik vind als die omschrijvingen allemaal niet meer zo interessant, want het gaat áltijd over niet goed gereguleerde breinen. De vraag is: hoe kunnen we het brein optimaliseren en hoe kunnen we het gedrag passend maken voor het kind zelf de omgeving.”

Wat bedoel je met een niet-goed gereguleerd brein?

“Er is een trigger. Je schrikt, wordt bang, bent gepest, je ruikt iets of ziet iets, het kan van alles zijn. De deurbel gaat, dat je vanmiddag naar zwemles moet, of dat je niet wordt uitgenodigd op een feestje. Die trigger veroorzaakt een heftige reactie. Je brein zegt tegen je lichaam: er is gevaar, terwijl er eigenlijk niet zoveel aan de hand is. Dan gaat het brein in overlevingsmodus. Dat kan fight, flight of freeze betekenen. De pupillen van het kind worden groter, of het kind krijgt een lege blik in de ogen. Er ontstaan rode oren, de stem kan veranderen. Het kind wordt clownesk en druk, loopt weg, of is heel erg agressief. Of in het geval van freeze: het kind gaat offline en kan niet meer goed praten. Aan de buitenkant zie je niet zoveel, maar het kan niks in zich opnemen van leerstof of aanwijzingen bijvoorbeeld. Er komen veel stresshormonen vrij zoals adrenaline en cortisol, waardoor het niet goed meer kan voelen. Het kind is bezig met overleven, maar aan de buitenkant zie je alleen maar vervelend, opmerkelijk of gedissocieerd gedrag.”

Je hebt het in dat verband ook over ‘ontschuldigen’. Wat bedoel je daarmee?

“Als kinderen heftig gedrag vertonen leg ik ouders uit: dit is niet jouw authentieke kind, dit is het hechtingsmonster dat nu op dit moment de overhand neemt. Dit vinden ouders fijn om te horen, ze kunnen daarmee het heftige gedrag loskoppelen van het kind zelf en daarmee makkelijker neutraal blijven op lastige momenten. De kinderen zelf vinden het ook fijn om het gedrag op deze manier uitgelegd te krijgen: het is dus niet mijn schuld dat ik dit gedrag laat zien en ik ga samen met mijn ouders kijken hoe we dit Hechtingsmonster kunnen verslaan. Als ouders dat ook aan kinderen uitleggen, vinden ze dat heel fijn: het is dus niet mijn schuld dat ik me zo gedraag.

Wat is er dan wel aan de hand en wat kunnen we daarop verzinnen? Ook ouders moeten overigens ontschuldigd worden. Die zijn zo streng voor zichzelf! En dat is ook niet zo gek want op support van de buitenwereld hoeven de meeste ouders niet te wachten. De opmerkingen zijn meer in de trant van: ‘Geef hem maar een weekje met mij mee, dat zal hem leren.’ Of: ‘Gewoon zo nu en dan een flinke tik voor de billen zal hem leren.’ Ja echt waar! Dat wordt nog steeds tegen ouders gezegd, ook door professionals.”

Er is nu veel gaande rond jeugdzorg, de toeslagenaffaire waardoor kinderen uit huis zijn geplaatst etc. Wat zie jij gebeuren rond hechting?

“Dat zijn heel zorgelijke ontwikkelingen waardoor kinderen meer risico lopen op problemen met hechting. Maar ook onze westerse samenleving en welvaart heeft voor een relationele armoede gezorgd. Daar zijn wij ons niet zo van bewust maar de structurele leefomstandigheden zijn enorm veranderd in de afgelopen decennia. We zijn rijker geworden, beide ouders zijn gaan werken, we zijn verder weg van onze familie gaan wonen, we hebben grotere huizen gekregen en minder kinderen, daardoor hebben de meeste kinderen nu een eigen kamer. En toen kwam ook nog de schermen. Wat we niet beseffen is wat dit betekent voor de neuroplasticiteit van de breinen van onze kinderen. Deze ontwikkeling verloopt dan minder optimaal en dit is wat ik enorm mis in alle discussies in de media. Uit onderzoeken blijkt 30% tot 40% van alle kinderen een bepaalde mate van onveilige hechting heeft. Deze onderzoeken zijn gedaan onder gemiddelde gezinnen, het percentage ligt een stuk hoger in bepaalde milieus, wijken en mensen in bepaalde omstandigheden.”

Je zegt dat praten over trauma niet werkt. Leg eens uit?

“Trauma is niet slechts een gebeurtenis in het verleden. Trauma leidt tot diepgaande veranderingen in de organisatie en interpretatie van dat wat door de hersenen wordt waar genomen. Het verandert niet alleen hoe we denken maar ook hoe we alles in onze omgeving waarnemen. Alleen woorden geven aan het trauma is niet genoeg. Praten over de traumatische gebeurtenis heeft weinig effect op de automatische, fysieke en hormonale reacties van het lichaam, en kan het soms zelfs juist verergeren. De juiste traumatherapie is erop gericht om het lichaam te leren dat het gevaar voorbij is.

De huidige psychische gezondheidszorg is nu zo georganiseerd dat je met een professional gaat spreken in een praktijkruimte over wat je hebt meegemaakt en hoe je dit cognitief kunt analyseren, benaderen en veranderen. Dit kan zeker helpen als onderdeel van de behandeling maar met praten alleen ga je trauma niet helen. Dat is ook waarom de meeste kinderen op gegeven moment afhaken, die worden helemaal gek van dat praten. Wat wel helpt, en gelukkig ook steeds meer wordt ingezet is: Neurofeedback, Reflex Integratie therapie, EMDR, Somatic Experience, Brain Spotting, Differentiatie- en Fasen therapie, Tomatis, maar ook marial arts, boksen, yoga, ademhalingsoefeningen zoals die van Wim Hof, dansen, zingen, muziek maken en spelen enz.”

Homepage

Moeder Esther: mijn kind wees mijn liefde keer op keer af