Een kijkje in het kinderhoofd: waarom raken jonge kinderen soms zo overstuur?

Waarom raken sommige kinderen meer overstuur dan anderen? Of waarom raakt hetzelfde kind de ene keer wel van streek als er iets mis gaat en de andere keer niet? Psycholoog Manon Sikkel neemt ons weer mee in het kinderhoofd.

Net zoals kinderen verschillen in karakter en uiterlijk, verschillen ze ook van elkaar in temperament. De ene vierjarige is ontroostbaar als zijn toren van Kapla omvalt, de ander moet er om lachen. De manier waarop een kind heftig, angstig of boos reageert, wordt deels bepaald door zijn of haar aangeboren temperament.

Ook als ouder heb je invloed

Ook wordt het bepaald door de specifieke gebeurtenissen en wat je kind ervan verwachtte. Frustratie omdat het anders ging dan je dacht, zorgt ervoor dat je sneller uit je vel springt. Maar misschien nog belangrijker is de manier waarop ouders omgaan met tegenslag, angst, boosheid en verdriet. Niet alleen imiteert je kind jou – misschien zelfs zonder je het doorhebt. Maar als ouder ben jij ook degene die het kind voortdurend feedback geeft op het gedrag van je kind.

Kinderbrein

Stel je voor dat je kind valt met de fiets wanneer jij er bij bent. De schrik zorgt ervoor dat je kind extra adrenaline aanmaakt. Hoe jonger het kind, hoe meer primair het zal reageren. Vallen betekent huilen. En de natuurlijke reactie van bijna elke ouder is troosten. Maar leg ook uit wat er is gebeurd. Zeg: ‘Ach, lieverd, je bent met je fiets gevallen. Je zult wel geschrokken zijn. Heb je ergens pijn? Een liefdevolle, begripvolle reactie zorgt ervoor dat een kind zichzelf later ook gerust kan stellen. De troostende woorden die je nu uitspreekt, zullen de mantra’s worden in dat kinderbrein.

Er zijn ook kinderen die zo schrikken, dat ze boos worden. Woede als gevolg van schrik is ook iets wat je bij volwassenen ziet. Als je als wandelaar op het fietspad per ongeluk tegen een fietser aanloopt, die daardoor valt, is de kans groot dat de fietser kwaad wordt. Het ‘kun je niet uitkijken?’ komt natuurlijk veel te laat, want het ongeluk is al gebeurd. Schrik uit zich heel vaak in woede. Ook bij kinderen.

Een kind dat, nadat het met de fiets gevallen is, boos wegloopt, weigert te fietsen, tegen de fiets trapt of ontroostbaar begint te huilen, met je net zo liefdevol troosten als het kind dat zijn tranen afveegt en bibberend weer op de fiets stapt. Hoe heftiger een kind reageert, hoe groter de emoties die dat bij de ouder oproept. Bedenk dat als je kind tegen zijn fiets schopt, omdat hij het de fiets kwalijk neemt dat hij viel, eigenlijk twee armen om zich heen wil. Iemand die hem uitlegt wat er is gebeurd, die met hem meeleeft, een zoen op de zere plek geeft en niet boos wordt, omdat hij aan het schoppen is.

Makkelijker gezegd dan gedaan

Rustig en liefdevol reageren is makkelijk als je het hier leest. Anders is het als je zelf ook geschrokken bent en de adrenaline door je lichaam raast, omdat je je kind in gedachten bijna met fiets en al onder een auto zag schuiven. Het temperament van een kind zit, zoals veel menselijk gedrag, op een schaal. Aan het ene uiteinde heb je een kind dat driftig reageert op de kleinste tegenslag. Aan de andere kant van diezelfde schaal zit een kind dat zelfs bij pijn en groot verdriet zijn tranen inhoudt en doet alsof er niets aan de hand is.

Emoties benoemen

Aan ouders is het de taak om in te schatten waar je kind zich op die schaal bevindt. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik kan in je hoofd kijken, wist je dat? Ik zie nu dat je heel verdrietig bent omdat je – bijvoorbeeld – niet met die kinderen mag meespelen. Ik zou daar ook verdrietig om zijn als ik jou was.’ Als je de emoties – woede, verdriet, teleurstelling, angst, benoemt en uitlegt, leer je je kind om er beter mee om te gaan en zullen ze minder snel zo van streek raken.

Manon Sikkel is psycholoog, journalist, kinderboekenschrijver en heeft zelf drie kinderen.

Lees ook een van haar andere stukken: dit is waarom je kinderen niet moet zeggen dat ze zo goed zijn.