Van ‘kopvoeters’ tot meubels achter muren van een huis: dit kunnen kindertekeningen je vertellen!

Kinderen van 4 tot 6 jaar

Als je kind rond de leeftijd van 4 is, zul je merken dat hij vooral poppetjes teken met een lijf, inclusief benen, armen en een hoofd. Daarvóór tekenen ze de welbekende koppoters: een cirkel met ogen en een mond en daaronder direct twee benen. Deze figuren zie je vooral op papier als je kind 2/3 jaar is. Rond deze leeftijd ontdekken kinderen dat ze een zelfstandig persoon zijn, los van papa en mama en de wereld om hen heen. Deze bewustwording van ‘zelf’ drukken ze uit in de vorm van een cirkel, die staat voor eenheid en een afgrenzing van ‘de anderen’.

Of je je zorgen moet maken als je kind op zijn vierde nog geen ‘realistischere’ poppetjes tekent, maar nog steeds koppoters? Ne hoor, stellen ontwikkelingspsychologen en speltherapeuten. Het ene kind is nu eenmaal wat verder in zijn ontwikkeling dan de ander. Het kan ook zijn dat je kind nog een tijdje koppoters blijft tekenen, terwijl hij ook best al complete mensfiguurtjes tevoorschijn kan toveren. Laat je kind vooral lekker zijn gang gaan als hij wilt krassen op papier. Misschien verwerkt hij wel iets wat hij op tweejarige leeftijd meemaakte, bijvoorbeeld de geboorte van een broertje of zusje. Vraag vooral niet ‘waarom hij nou weer zit te krassen’ en vermijd zinnen als ‘je bent toch geen baby meer’. Zie iedere tekening als een uiting van gevoel, niet als iets wat gelukt is of niet.

Steeds meer details
Tussen het vierde en zesde levensjaar worden kinderen ‘schoolrijp’. Ze herkennen hun emoties en kunnen dat zelfs benoemen. Ook het zelfbewustzijn groeit, de persoonlijkheid wordt meer en meer gelaagd. Dat zie je ook terug in de poppetjes die ze tekenen, die krijgen steeds meer details. Ze krijgen bijvoorbeeld oren, haren, vingers of schoenen. Daarnaast kunnen er rond deze leeftijd ook tekeningen komen van huizen, bomen en zonnetjes met stralen. De buitenwereld wordt langzaamaan belangrijker dan de veilige thuiswereld.

Zon staat voor de buitenwereld
De zon die bijna alle kinderen rond deze leeftijd tekenen, symboliseert volgens de Jungiaanse theorie de buitenwereld. De zon geeft licht en warmte, voedt en stimuleert. Hij zet je aan om in actie te komen, de wereld te verkennen. Vaak is het de vader die voor een kind de buitenwereld vertegenwoordigt, en hem aanmoedigt eropuit te gaan. Interessant is dan ook dat speltherapeuten over de hele wereld zien dat wanneer een kind op deze leeftijd nooit een zon tekent, de vader inderdaad vaak buiten beeld is. Als een kind wel zonnetjes tekent terwijl er geen vader is, is er waarschijnlijk een alternatieve vaderfiguur in de buurt die hem activeert en aanmoedigt. Een betrokken leerkracht bijvoorbeeld, een oom of een buurman. Maar ook de moeder kan de vaderrol vertegenwoordigen. Overigens is er natuurlijk geen reden voor paniek als je kind eens een tekening zonder zon maakt.

Huizen: gezin en innerlijk
Huizen staan symbool voor de gezinssituatie, maar ook voor het innerlijk van een kind. Uit wereldwijd onderzoek van psychologe en lerares Rhoda Kellogg (Analyzing Children’s art, 1967), blijkt dat alle kinderen – ook degenen die in een flat wonen of in een land waar nauwelijks huizen met puntdaken staan – huizen tekenen als een vierkant met een driehoek als dak. Het vierkant zou een symbool zijn voor bescherming, afgrenzing en stabiliteit, terwijl de driehoek staat voor de verhouding vader-moeder-kind. Anderen zien het dak als het bovenste deel van het hoofd; de hersenen, waarin gedachten, herinneringen en dromen huizen. Door de ramen kun je van binnen naar buiten kijken en andersom. Als een kind nooit ramen tekent, kan dat betekenen dat hij weinig van zijn innerlijk laat zien, dat hij verlegen of gesloten is. Tralies voor een raam kunnen duiden op angst dat er ingebroken wordt in zijn gevoelswereld. Via de voordeur kun je naar binnen en naar buiten. Als er geen voordeur is, wordt contact moeilijk. Rook uit een schoorsteen betekent dat een kind zijn gevoelens kan uiten, dat hij thuis stoom kan afblazen. Onzekere kinderen tekenen geen streep onder het huis, ziet Theresa Foks in haar praktijk. Maar bedenk wel, zegt zij, dat een tekening een momentopname is. Een tekening van een regenbui kan letterlijk in een verdrietige bui getekend zijn. Pas als je kind dagenlang tekeningen vol regen aflevert, zou er meer aan de hand kunnen zijn.

Betekenis van de boom in een tekening
De boom wordt door psychologen en therapeuten vaak gezien als de verbeelding van de levensloop. Het is interessant, merkt Theresa Foks op, dat als een zesjarige halverwege de stam een tak, holte of bobbel tekent, hij waarschijnlijk op zijn derde iets heftigs heeft meegemaakt. Een verhuizing bijvoorbeeld, ziekte of een scheiding. Als een kind vruchten aan of vlakbij een boom tekent, duidt dat op een positieve ontwikkeling in zijn leven: er is iets wat vruchten afwerpt. Maar wat een boom natuurlijk vooral uitdrukt, is groei. Je kunt je er van alles bij afvragen: staat de boom scheef of groeit hij mooi recht omhoog? Heeft hij een dikke of een dunne stam? Bloeit hij uitbundig of zijn de takken kaal?