Waarom hebben kinderen soms zo’n moeite met een overgang of verandering?

Dat kinderen niet altijd even goed tegen verandering kunnen, is geen verrassing (veel volwassenen trouwens ook niet, maar dat is een ander verhaal). Waarom is dat zo en wat kun je doen om je kind goed door veranderingen heen te sluizen?

Omgaan met verandering

Drie maanden geleden verhuisde ik met de vriend en bijna driejarige dochter vanuit het verre buitenland terug naar Nederland. Iedereen die mij kent, weet hoe ik met veranderingen omga: niet bijster goed. Mijn eigen onkunde maakte dat ik met enig huiveren uitkeek naar hoe de dochter zich door deze verhuizing heen zou slaan.

Gewoontedieren

Mensen zijn nou eenmaal gewoontedieren: we houden doorgaans van overzicht, structuur en weten wat er komen gaat. Als er in de toekomst iets gaat veranderen – een nieuwe baas, een verhuizing, een relatie die mogelijk overgaat, een nieuw kind op komst, etc – proberen we ons daar zo goed mogelijk op voor te bereiden en indien nodig maatregelen te treffen.

Voor kinderen geldt dat nog meer, met het niet onbelangrijke verschil dat zij veranderingen niet altijd goed begrijpen en zich dus niet (goed) kunnen voorbereiden.

Dat speelt overigens niet alleen op bij grote veranderingen of transities, maar bijvoorbeeld ook bij overgangen tussen activiteiten. Het moment waarop een kind gevraagd wordt te stoppen waar hij mee bezig is en vervolgens iets anders te doen, geldt ook al als een transitie en tevens vaak als trigger voor onbegrip en frustratie.

Van licht verzet tot full blown driftbui

Vaak bepaalt de grootte van de transitie of het gaat om een lichte vorm van verzet, vermijding, huilen, start van een onderhandeling of een full blown driftbui. Het doel: de transitie te vertragen of, liever nog, te vermijden. Vooral bij kinderen met bepaalde emotionele of gedragsproblematiek, zoals ADHD, ADD en autisme bijvoorbeeld, kan de omschakeling veel impact hebben.

Deze tactiek maakt het opvoeden van een peuter gemakkelijker

Onverklaarbare boze buien

Maar ook zonder een dergelijke gediagnosticeerde problematiek houden kinderen er vaak niet van om van A naar B te moeten schakelen.

In de aanloop naar de verhuizing begon de dochter duidelijk ander gedrag te vertonen. Het is lastig een peuter uit te leggen wat er allemaal precies staat te gebeuren, maar dat er iets ging gebeuren, voelde ze feilloos aan. Het huis werd steeds leger, papa en mama waren van alles aan het regelen.

Er werd ineens weer in de broek geplast en op willekeurige momenten werd mevrouw boos. Of dit alles een direct gevolg was van de op handen zijnde verhuizing konden we niet met zekerheid zeggen, maar verdacht was het wel.

Wat kun je doen om een transitie makkelijker te maken voor je kind?

Variërend van kleinere, minder ingrijpende overgangen tot de overgang naar een compleet nieuwe situatie: deze tips kunnen helpen je kind zo goed mogelijk te begeleiden in het transitieproces.

Wat betekent ‘vervelend gedrag’ eigenlijk bij je kind?

1. Heb je de aandacht?

Zorg dat kinderen daadwerkelijk luisteren wanneer je het over iets nieuws hebt, anders komt de informatie sowieso niet aan. Vanuit de keuken roepen dat de televisie zo uit moet omdat opa en oma zo op de stoep staan, is vaak minder efficiënt.

Een simpele truc zoals vragen of ze het begrepen hebben of beter nog, om in hun eigen woorden te herhalen wat mama of papa net verteld heeft, kan genoeg zijn.

2. Creëer routine(s) in de transitie

Consequente routines vormen het ultieme houvast voor de mens. De crux is dus om ook in de verandering consistentie en routine te bouwen. Hier gaat het meer om kleinere overgangen, zoals wanneer je het avondritueel wil aanpassen.

Denk aan het standaard voorleesmoment voor het slapengaan. Als een kind elke dag weet wat het te wachten staat, verloopt de overgang van A naar B aanzienlijk soepeler.

3. Tel af tot het transitiemoment

Een goede voorbereiding is het halve werk, en dat moet je letterlijk opvatten. Denk aan ‘s morgens vertellen hoe de rest van de dag er uit gaat zien (‘eerst gaan we een boterham eten, dan doen we onze jassen aan en gaan we naar de supermarkt’, etc).

Herhaal dit in de aanloop naar het moment: ‘over een kwartier gaan we….’, om dit na 10 en vervolgens 5 minuten nogmaals aan te kondigen. Hierdoor kunnen kinderen zich emotioneel voorbereiden op wat er komen gaat.

4. Gebruik muziek

Het schijnt vooral bij jonge kinderen een beproefde methode te zijn: hang momenten in een routine op aan een muziek. Het is niet voor niets dat er op school vaak een opruimlied bestaat, evenals dat ze daar ‘smakelijk eten’ zingen voordat er gegeten wordt.

Met je kleine knuffelen zorgt voor een (positieve) verandering in het DNA, blijkt uit onderzoek

5. Teken het maar

In de gemiddelde kleuterklas wordt hier gretig gebruik van gemaakt, waarom dan niet ook thuis? Een A4-tje met daarop in plaatjes getekend wat er elke dag gebeurt is een mooi begin.

In het geval van een grotere, meer ingrijpende verandering werkt dit ook prima: dan verspringen de tekeningen niet per uur of dagdeel, maar kan het op situaties slaan (teken het oude huis, een verhuiswagen, het nieuwe huis, etc).

6. Belonen mag best

Net zoals regelmatig stickervellen en andere kleinere beloningen ingezet worden bij bijvoorbeeld zindelijkheidstraining, kan je dat ook doen om een kind aan te moedigen te wennen aan een nieuwe routine of omgeving. Niet omkopen, maar aanmoedigen.

En natuurlijk uitdrukkelijk complimenten geven als je kind een stap gemaakt heeft. Zodra de nieuwe situatie normaal geworden is, laat je de beloningen weer achterwege.

Zo ga je om met je pittige peuter

7. Gaat het niet goed? Geef het tijd!

Als je kind duidelijk moeite heeft met de overgang, kun je er volgens doktoren beter minder aandacht aan besteden. Dat wil zeggen dat je de situatie niet per se enorm onder een vergrootglas moet leggen, zolang je wel ziet dat het kind z’n best doet. Tijd is zeker ook een factor die niet uitgesloten moet worden bij het (laten) wennen en omschakelen.

Tot mijn stomme verbazing gleed onze dochter uiteindelijk meer dan soepel door de grote verhuizing heen. ‘Dit is ons nieuwe huis en dit je nieuwe kamer,’ werd beantwoord met een grote glimlach.

Moeiteloos paste ze zich aan het nieuwe Nederlandse leven, de opvang en haar omgeving aan. Dat zegt hoe dan ook meer over haar dan over mij.

Lees ook: Deze dingen moet je nooit zeggen tegen de moeder van een temperamentvol kind

Child Mind Institute